Ölüm cəzası: lehinə yoxsa əlehinə?

Hələ ən qədim zamanlardan ölüm cəzası ən geniş yayılmış və tez-tez tətbiq edilən cəzalardan biri idi. O həmçinin ətrafdakı digər insanlar üçün xəbərdarlıq üsulu kimi istifadə edilirdi və məhz buna görə açıq şəkildə yerinə yetirilrdi. Bu məqalədə mən bu sualla bağlı öz nöqteyi-nəzərimi bildirəcəm və bu cür cəzanın nə qədər ədalətli və məqbul hesab etdiyim barədə danışacağam.

Tarixə nəzər salsaq ölüm cəzasının XX əsrin 40-cı illərinə qədər əsas cəza növü olaraq qaldığını və digər növ cəzalardan daha sıx tədbiq edildiyini görərik. Amma İkinci Dünya Müharibəsindən sonra vəziyyətin getdikcə dəyişdiyini görürük. Sırayla bir çox ölkələrdə ölüm cəzası ya ləğv edilir, ya da ömürlük həbs və ya uzun müddətli azadlıqdan məhrum edilmə ilə əvəz olunurdu. Sadalanmış hadisələrin ən əsas səbəbi 10 dekabr 1948-ci il tarixli  İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamənin və 16 dekabr 1966-cı il tarixli iki Beynəlxalq Paktların: mülki və siyasi hüquqlar haqqında və iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında qəbul edilməsi oldu.

Lakin o vaxtlardan və bu günlərədək bu sual ətrafında müxtəlif alimlər arasında bir şox diskussiyalar gedir. Ölüm cəzası ləğv edilməlidir yoxsa onun qüvvədə qalması daha məqsədəuyğundur? Şəxsən mən bu suala birmənalı cavab verməkdə zorlanıram. Bir tərəfdən ölüm cəzası mənə görə ən qəddar və qeyri-insani bir cəzadır. Belə baxsaq, bu da adam ödürmədi, lakin qanuni şəkildə. Bundan başqa məhkəmə tərcübəsi xeyli elə hallar bilir ki, insan ölüm cəzasına məhkum edilib və bu cəza yerinə yetirilib, amma sonra məlum olub ki, bu insan bu əməldə günahkar deyildi. Lakin olan olub, keçen keçib.

Amma elə hallar olur ki, insanı onun həyatdan məhrum edərək cəzalandırmaq yetərincə haqlı hesab oluna bilər. Məsələn, ardıcıl olaraq bir sıra qətllər törədən şəxslər və digər belə kategoriya cinayətkarlar barəsində bu cür cəza yeganə mümkün və ədalətlidir. Əks halda öz həyatın,  yaxınlarının təhlükəsizliyi barədə heç narahat olmadan  belə cinayətkarlarla eyni cəmiyyətdə yaşamaq necə mümkündü?

Ölüm cəzasının bütün müsbət və mənfi tərəflərini təhlil etdikdən sonra mən yenə də onun ləğv edilməsinin tərəfdarıyam, çünkü söhbət insan həyatları barədə gedir. Və bu həyatlar bir an içində məhəkəmənin tək bir qərarı ilə kəsilə bilər və bu qərarlar hər zaman haqlı olmaya da bilərlər.

Müasir dövrdə ölüm cəzası 130-dan çox ölkədə ləğv edilib. Azərbaycan Respublikasında ölüm cəzası 10 fevral 1998-ci ildə ləğv edilib. Ölüm cəzasının ləğv edilmədiyi ölkələrdə onun tədbiqi qəti şəkildə məhdudlaşdırılır və ömürlük həbs cəzası ilə əvəz olunur. Həm ölüm cəzası tədbiq edildikdə belə onun ən ağrısız yolla – ölümcül inyeksiya yolu ilə yerinə yetirilir.

Tədricən bütün dövlətlər bu növ cəzadan imtina etmə yoluna düşürlər. Və bu tendensiya kifayət qədər doğru və ağlabatandır.

 

Müəllif: Abdullayeva Çinarə

Dələduzluq

Talama zamanımızın ən geniş yayılmış cinayət kategoriyasıdır. Qeyd etmək istəyirəm ki, talama kifayət qədər geniş anlayışdır və onun tərkibinə bir sıra cinayət tərkibləri daxildir. İlk öncə bu anlayışı təyin edək. Talama – öz mülkiyyətinə çevirmə məqsədiylə özgə əmlakın qəsdən alınması deməkdir. Əməlin talama kimi tövsif edilməsi üçün o üç mütləq meyara malik olmalıdır:

1)    Hüquqi meyar o deməkdir ki, bu əşya özgənin mülkiyyətində olmalıdır.

2)    Dəyər meyarı o deməkdir ki, bu əşya müəyyən maddi dəyərə malik olmalıdır.

3)    İqtisadi meyar, yani bu əşyanın alınması onun sahibinə müəyyən maddi zərər vurmalıdır.

Yalnız bu meyarlara sahib olan əməl talama kimi tövsif edilə bilər.

Talama qismində bu cinayət tərkibləri tanınır:

–    oğurluq;
–    soyğunçuluq;
–    dələduzluq;
–    mənimsəmə və israf etmə;
–    quldurluq.

Bu məqalədə mən onlardan yalnız biri, yəni dələduzluq haqqında danışacağam.

Dələduzluq geniş yayılmış cinayətdir. Onun yerinə yetirilmə çetod və üsulları ildən ilə daha da çox dəyişir və mükəmməlləşir.

Bu maddənin dispozisiyasında qeyd edilir ki, dələduzluq – etibardan sui-istifadə etmə və ya aldatma yolu ilə özgənin əmlakını ələ keçirmə və ya əmlak hüquqlarını əldə etmə deməkdir (AR CM 178-ci maddəsi). Anlayışın özündən görüldüyü kimi əməlin dələduzluq kimi tövsif edilməsi üçün o dir sıra əlamətlərə malik olmalıdır:

–    özgənin əmlakını ələ keçirmə və ya əmlak hüquqlarını əldə etmə. Bu şərt alternativ xarakter daşıyır, yəni bu iki şərtdən birinin mövcud olması kifayətdir.

–    etibardan sui-istifadə etmə və ya aldatma yolu ilə. Bu şərt həmçinin alternativ xarakter daşıyır.

Fikrimcə, birinci şərtlər kifayət qədər aydındırlar və əlavə izahata ehtiyac yoxdur. Ayrıca aldatmada dayanmaq istərdim, çünkü çox vaxtı insanların çoxu bu anlayışı birtərəfli qəbul edirlər hansıki sənvdir. Nəzəriyyədə aktiv və passiv aldatma anlayışıarı vardır. Aktiv aldatma həqiqətin təhrifindən, hər hansı bir informasiyani ya da məlumatları gərçəkdə olmadığı kimi deməkdən ibarətdir. Passiv aldatma bu vəziyyətdə şəxsə mütləq çatdırımalı olan informasiya haqqında qəsdən susmaqdan ibarətdir.

Etibardan sui-istifadə etmə o demıkdir ki, bəlkə şəxs vicdanla yetirməli olduğu hər hansı bir səlahiyyətlərə malikdir və digər şəxslər onun vicdanlı davrandığına inanırlar. Lakin bu şəxs ona məxsus olan səlahiyyətlərdən və eyni zamanda ona göstərilmiş etibardan digərlərin ziyanına sui-istifadə edir.

Xüsusilə qeyd edim ki, bu maddədə “xeyli” və “külli” miqdarda ziyan vurulması anlayışları istifadı edilir. Onların miqdarı AR Ali məhkəməsinin Plenumunun müvafiq qərarı ilə müəyyən edilib və müvafiq olaraq bir mindən yeddi minədək və yeddi min manatdan artıq məbləğ təşkil edir.

Son bir neçə onillik ərzində dələduzluğun yeni törədilmə üsulları yaranıb. Bu əsasən elmi-texniki tərəqqi, texnologiya vasitələrinin mükəmməlləşməsi və s. ilə bağlıdır. Misal kimi internet sahəsində dələduzluğu gətirmək olar. Biz hamımız intenet-mağazalarda alış-veriş etməyi sevirik, şünkü bu yolla biz öz vaxtımıza, enerjimizə və pulumuza qənayət etmiş oluruq. Və belə tipli mağazaların çoxundan bizdən alınmış malların ödənilməsi üçün plastik kartımızın kodunu tələb edirlər. Elə məhz bu məqamda biz dələduzların tələsinə düşürük. Və sonra biz kartımızı açıb, orda heç bir vəsaitin olmadığını gördükdə təəcübbümüzün həddi olmur. Hər şey ondan olur ki, öz kartımızın kodunu onlara verərək biz onlar üçün bank hesabımıza girişi tamamilə açırıq və beləliklə sonda tamamilə heç nəsiz qalırıq. Aktiv şəkildə yalnız internetlə bağlı olmayan kompyuter dələduzluğu inkişaf edir. Qeyd etmək istəyirəm ki, kompyuter dələduzluğu ayrıca bir cinayət tərkibi qismində bütün dövlətlərdə göstərilməyib. Və, təssüf ki, bizim dövlət də onlardan biridir.

Beynəlxalq- hüquqi sahədə kibercinayət haqqinda Beynəlxalq Konvensiya adlı akt qəbul edilib. Orada kompyuter dələduzluğu beynəlxalq xarakterli cinayət qismində qeyd edilib.

Məqaləmi yekunlaşdıraraq ümid edirəm ki, o sizə faydalı olacaq və siz kimə maddi sahədə güvənə biləcəyiniz, ya da güvənəməyəcəniz barədə qərar alarkən  özünüz üçün müəyyən nəticələr çıxaracaqsınız.

 

Müəllif: Abdullayeva Çinarə