Qanunsuz tikililər

Tikili – dörd tərəfi metal, taxta və s. materialarla əhatə olan məkan anlayışıdır.
Məqalə bu anlayışı təkcə hüquqi aspekten baxmağa yönəlsədə, “tikili” tək hüquqi anlayış deyil. “Tikili ”ümumi anlayışdır və bunu nəzərə alsaq onu bir necə yöndən öyrənmək lazımdır.Əvvəlcə bu anlayışın tarixinə nəzər salaq.

İlk insan həyata tutunmaq üçün od, qidayla yanaşı müxtəlif tikililərdən də istifadə edirdi.Yalnız bu tikililər primitiv xarakter daşıyır və indidən fərqli olaraq təbiətdən (yarpaq, ağac, daş və s.) istifadə olunurdu. Zaman keçdikcə onlar bu materialların bir-birindən fərqləndiyini hiss etməyə başlamış, nə qədər möhkəm materiala sahib olsalar,o qədər təhlükəsiz şəraitdə yaşadıqlarını gormüş, və beləliklə zaman keçdikcə primitive tikililər formalaşmış, indiki dövründəki formaya sahib olmuşlar.

Əgər “mənimsəmə ” hissi insanın həyata tutunmağına köməklik göstərmişsədə, bu duyğu insanları zaman keçdikcə tərk etməmiş və bu ilimizə qədər gəlib cixmiş, bizləridə özü ilə birlikdə gətirmişdir.  Amma bu duyğunun bütün hisslər kimi müsbət və mənfi tərəfləri mövcuddur.Məqaləmin əsasını təşkil edən anlayışın formalaşmasında mənfi tərəf çoxluq təşkil edir. Belə ki, bu hiss çoxaldıqca insanlar özlərinə aid olanından daha çoxunu istəmiş, buda  ”qanunsuz tikili” anlayışına yol açmışdır.

Tikililər iki növə ayrılır:

❶Qanun çərçivəsindəki tikililər;
❷Qanunsuz tikililər.

Azerbaycan Respublikasının 12 noyabr 1995-ci ildə referendum vasitəsi ilə qəbul olumuş, 24 avqust 2002 və 18 mart 2009-cu ildə əlavə və dəyişikliklər edilmiş əsas qanunu sayılan – Konstitusiyasının 29.1 maddəsində (“Mülkiyyət huququ”) deyilir: “Hər kəsin mülkiyyət hüququ vardır.”,və müvafiq olaraq 43.1 və 43.2 maddələrində  (“Mənzil hüququ”) deyilir: “Heç kəs yaşadığı mənzildən qanunsuz məhrum edilə bilməz. Dövlət yaşayış binalarının və evlərin tikintisinə rəvac verir, insanların mənzil hüququnu gerçəkləşdirmək üçün xüsusi tədbirlər görür.” Yuxarıda göstərilənlər hər bir vətəndaşın hüququdur. Lakin yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, “Hüquqlar və azadlıqlar hər kəsin cəmiyyət və başqa şəxslər qarşısında məsuliyyətini və vəzifələrini də əhatə edir.”(AR Konstitusiyasi maddə 24.2).

Yaşadığımız binanın istər pəncərəsindən, istər qapısıdan başımızı çıxarsaq və diqqətlə baxsaq bu növ tikililərin elə də az olmadığını görərik. Azərbaycan Respublikasının 1 sentyabr 2000 –ci ildə qüvvəyə minmiş Mülki Məcəlləsində 180 maddəsi “ Özbaşına tikinti və onun nəticələri”nə həsr olunmuşdur.

Tikinti məqsədləri üçün ayrılmayan torpaq sahəsində və ya buna lazımi icazələr almadan və ya şəhərsalma və tikinti normalarını və qaydalarını ciddi surətdə pozmaqla tikilmiş yaşayış evi, digər tikili, qurğu və ya başqa daşınmaz əmlak özbaşına tikinti sayılır. Özbaşına tikinti aparmış şəxs ona mülkiyyət hüququ əldə etmir. Onun tikintiyə dair sərəncam vermək, onu satmaq, bağışlamaq, icarəyə vermək, digər əqdlər bağlamaq ixtiyarı yoxdur.Tikinti məqsədləri üçün ayrılmayan torpaq sahəsində və ya buna lazımi icazələr almadan və ya şəhərsalma və tikinti normalarını və qaydalarını ciddi surətdə pozmaqla tikilmiş bina və qurğular müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının və ya maraqlı tərəfin müraciəti üzrə qəbul edilmiş məhkəmənin qərarı əsasında sökülə bilər. Qanunda bu tikililərin mülkiyyət hüqunu çərçivəsinə alına bilməsi də nəzərə alınmışdır.Belə ki, özbaşına tikintiyə mülkiyyət hüququ məhkəmə tərəfindən o şəxs üçün tanına bilər ki, tikinti aparılmış torpaq sahəsi onun mülkiyyətində olsun. Amma  əgər tikintinin saxlanması digər şəxslərin hüquqlarını və qanunla qorunan mənafelərini pozursa və ya fiziki şəxslərin həyatı və sağlamlığı üçün təhlükə yaradırsa, göstərilən şəxsin özbaşına tikintiyə mülkiyyət hüququ tanına bilməz.Bu isə Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında göstərilən 24 –cü maddəsinin sübutu ola bilər.

Azərbaycanda da bu tikililərin sayı az deyil. Bunu nəzərə alan Bakı şəhəri İcra hakimiyyəti  qanunsuz tikililərin leqallaşdırılması haqqında qanun layihəsi hazırlayıb.Hal- hazırda qanun layihəsi nəzərdən keçirilir. Beləliklə, yenidən qeyd etmək yerinə düşər ki, Azərbaycan Dövlətin ali məqsədi İnsan və vətəndaş hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsidir.Bunun üçün bir sıra addımlar atılıb və atılmaqdadır.

 

Müəllif: Məmmədova Gülnar

Nikah müqaviləsi

Bu günlərdə biz yeni ailə qurmağa hazırlaşan gənclərdən tez-tez nikah müqaviləsi haqqında eşidirik.Bu müqaviləyə biz daha çox əcnəbi filmlərdə rast gəlirik.Post-sovet ölkələrində bu hal bir çox mübahisələrə səbəb olur.Belə bir fikir yaranır ki, bu müqaviləni bağlamaqla tərəflər bir-birilərinə ehtimadsızlıq göstərirlər.Ümumiyyətlə,nikah müqaviləsi nədir?Onu bağlamaq vacibdir mi?

Nikah müqaviləsi nikaha daxil olan şəxslər arasında bağlanan sazişdir. Bu müqavilə istər nikaha daxil olanadək, istərsə də nikaha daxil olandan sonra – nikah dövründə bağlana bilər. Nikah müqaviləsi yazılı formada bağlanılır və notarial qaydada təsdiq olunur.Bu müqavilə nikah müvafiq icra hakimiyyəti orqanında qeydə alınan gündən qüvvəyə minir. Ər-arvad nikah müqaviləsi bağlamaqla nikah dövründə və (və ya) nikahları pozulduqda özlərinin əmlak hüquq və vəzifələrini müəyyən edə bilərlər. Müqavilənin şərtlərini ər-arvad özləri müəyyən edirler. Onlar öz razılaşmalarına uyğun istənilən şərti müqaviləyə daxil edə bilərlər. Ər-arvad müqavilədə bir-birinin gəlirlərində iştirak üsulları, hər birinin ailə xərclərində iştirak qaydası ilə bağlı hüquq və vəzifələrini, nikah pozulduqda hər birinə düşəcək əmlakı və ər-arvadın əmlak münasibətlərinə dair hər hansı başqa müddəanı müəyyənləşdirmək hüququna malikdirlər.

Əgər elə fkirləşiniz ki, ilk nikah müqavilələri Şərqdə yaranıb, o halda siz yanılırsınız. Hələ qədim Yunanıstan ve Romada bu növ müqavilələr var idi.Indiki dövrdə ABŞ-da müqaviləyə istənilən maddəni əlavə etmək olar: qabları yumaq kimə düşür?; ildə neçə dəfə istirahətə gedilməlidi? və s. Ancaq bizim mentalitetdə bu müqavilələr o qədər də xoş qarşılanılmır.Ailə qurmamışdan boşanmaq haqqında düşünmək nə dərəcədə düzgündür?Hərçənd ki,Azərbaycanda son illərdə boşanmaların sayı sürətlə artır.

Azərbaycanda isə nikah müqaviləsinin uzun bir ənənəsi yoxdur. Əsrlər boyu ər-arvad münasibətləri yalnız inam üstündə qurulub.Qanunvericiliyə görə müqavilə bağlanması azaddır.Kimisə nikah müqaviləsi bağlamağa məcbur etmək onun hüquqlarını pozmaq deməkdir. Amma qanunvericikdə (Azərbaycan Respublikası  Ailə və Mülki Məcəllələrində) müəyyən həvəsləndirmə tədbirləri tətbiq etməklə nikah müqavilələrinin bağlanmasına stimul verilə bilər.

Nikah müqaviləsini bağlamaq haqqda sevdiyiniz insanla müzakirə etməyə çəkinməyin.Hər bir gənc cütlük nikah müqaviləsinin onlara lazım olub olmamasını özləri qərar verməlidirlər.Təbii ki,sevgi və etibar nikahın fundamental prinsipləridi,ancaq,necə deyərlər,sülh istəyirsənsə müharibəyə hazır ol.

 

Müəllif: Məmmədova Aygün

Vəsiyyət etmək azadlığı

“Bütün vəsiyyətimi arvadıma bir şərtlə  edirəm: o yenidən ailə həyatı
qursun. Mən əmin olmaq istəyirəm ki,ən azı bir kişi mənim ölümümə ağlayacaq” Genrix  Geyne

 

Vərəsəlik hüququ qədim institutlardan biridir.Mülkiyyət hüququnun yaranması cəmiyyət qarşısında bir sıra suallar qoydu- mülkiyyətçinin ölümündən sonra əmlakı kimə qalacaq, o əmlak kimə məxsusdur  və s. Bundan əlavə, nikah və ailə münasibətlərinin inkişafı da bu məsələlərin həll olunmasına ehtiyac duyur.Vərəsəlik institutunun çox uzun və mürəkkəb tarixi vardır.Cəmiyyət seçim qarşısında qalmışdır:bir tərəfdən,mülkiyyəti ilə istədiyi kimi rəftar etmə azadlığı,digər tərəfdən, vəsiyyətçinin yaxın qohumlarının cəmiyyət tərəfindən qayğısı,məsəl üçün,özlərini təmin edə bilməyib, kiminsə himayəsi altında yaşayanları.İndiyə qədər dünyanın bütün hüquqi sistemləri iki fundamental prinsip birləşmələrinə əsaslanırlar: vəsiyyət etmək azadlığı və ailənin maraqlarının qorunması.

Vəsiyyət etmək azadlığı nədən ibarətdir?Vəsiyyət etmək azadlığı ilk öncə vətəndaş ölüm vəziyyətində olarkən mülkiyyəti ilə nə edəcəyinə qərar vermə hüququndan ibarətdir,yəni o vəsiyyət qoya da bilər, qoymaya da.Bu prinsipə əsasən vətəndaş hər bir insana vəsiyyət qoya bilər,hər hansı bir şəkildə payı müəyyən edə bilər, miras edən qanun üzrə varislərdən birini, bir neçəsini və ya hamısını vəsiyyətnamə ilə mirasdan məhrum edə bilər və bunu əsaslandırmağa borclu deyildir,vəsayyitə qanunda müəyyən olunmuş başqa müddəaları əlavə edə bilər.Vəsiyyət etmək azadlığının bir məhdudiyyəti var – məcburi pay.Bu miras qoyanın ən yaxın qohumlarının,səhhətində problemləri olanların və himayəndəsində yaşlı biri olanlara kömək üçün tərtib edilmişdir.Vəsiyyət etmək azadlığı miras qoyanın istədiyi əmlakını vəsiyyət etmək azadlığından ibarətdir.Burda söhbət ancaq həmin anda vəsiyyətçiyə məxsus olan mülkdən yox,həm də gələcəkdə əldə oluna biləcək mülkdən gedir.Bu halda vəsiyyət anlayışı belə ola bilər:”Bütün əmlakımı nədən ibarət olursa olsun,harda olursa olsun,vəsiyyət edirəm…”.Vəsiyyətnamədə vəsiyyətçiyə məxsus olan mülkün yalnız bir hissəsidə miras qoyula bilər.Bu halda mirasın qalan hissəsi vəsiyyət olunmamış elan olunur və qanun üzrə miras edilir.Vəsiyyətlərin sayı bir neçə dənə ola bilər.Vəsiyyətçi bir vəsiyyət üzrə bütün mülkiyyətini miras qoya bilər və ya bir neçə vəsiyyət üzrə konkret mirası göstərməklə vəsiyyət edə bilər.

Vəsiyyətçi kiməsə vəsiyyətnamənin məzmununu,ləğvi və ya dəyişdirilməsi haqqda məlumat verməyə borclu deyil.Vəsiyyət etmək azadlığı ilk öncə varisləri müəyyən etməyə yönəlir. Bu vəsiyyətçinin ailə üzvləri, qohumları və digər şəxslər və müəssisələr,və ya hər hansı bir dövlət, Azərbaycan Respublikası,o cümlədən, bələdiyyələr, beynəlxalq təşkilatlar və s. ola bilər.

İkincisi, vəsiyyətçi istədiyi bir şəkildə varislərin payını müəyyən edə bilər.O,bütün mirasının və ya hissəsini birinə və ya bütün varislərə eyni payda vəsiyyət edə bilər,hər birinin payını müəyyən edə bilər,həmçinin mirası bir neçə nəfərə vəsiyyət edib paylarını göstərməyə bilər.

Üçüncüsü,vəsiyyətçi qanun üzrə varisləri mirasından məhrum edə bilər. Vərəsəlik hüququndan məhrum olunan şəxslər  heç bir halda varisliyə cəlb oluna bilməz.Başqa bir hal-vəsiyyətnamədə qeyd olunmayan varis.O bir halda vərəsəliyə cəlb oluna bilər ki, digər varislər mirasdan imtina etsələr və ya ləyaqətsiz varis kimi tanınsalar.

Dördüncüsü,vəsiyyətçi öz vəsiyyətnaməsində varisləri yenidən müəyyən edə bilər.Başqa sözlə,o,vərəsəliyə təyin olunmuş şəxs ölərsə və ya vərəsəlikdən imtina edərsə,onu dəyişib başqa varis təyin edə bilər.

Ölümdən sonra mülkiyyətçiyə öz  əmlakının hüquqi taleyinin müəyyən etməyə imkan verən vərəsəlik azadlığı getdikcə daha da çox vəsiyyətçinin ailəsinin xeyrinə məhdudlaşdırılır. Şəxsin ölümüylə onun əmlakının taleyi və, ümümiyyətlə, onun hüquqi münasibətləri (borclar, tələblər və s.) barədə bir sıra suallar yaranır. Müasir anlayışlara əsasən mərhumun ölümündən sonra onun əmlakı tərkib hissələrə bölünməyib, öz əvvəlki birliyini qoruyub, artıq məlum olan şəxslərə, yəni mirasçılara keçir. Məhz onlar mərhumun bütün hüquq munasibətlərinə daxil olub, onun əmlakının sahibi olur, kreditor və öhdəliklərində borclu qismində çıxış edirlər. Əmlakın bu şəkildə, yəni hüquq münasibətlərinin bütün məcmusunun arası kəsilməyən  keçidini, biz vərəsəlik adlandırırıq.

 

Müəllif: Məmmədova Aygün

Uşaqlar üçün aliment

Alimentin tutulması bir prosedurdur və onu, bir qayda olaraq, boşanma müşaiət edir. Aliment almağa, və ya daha asan desək,maaş almağa yetkinlik yaşına çatmamış və əmək qabiliyyəti olmayan yetkinlik yaşına çatmış övladların hüququ vardır.Alimentin miqdarını valideyinlər özləri müəyyən etməkdə azaddırlar.

Əgər onlar müqavilə bağlamağa razı olsalar o zaman övlad yetkinlik yaşına çatana qədər kimin və nə qədər aliment ödəyəcəyi haqda da razılığa gələcəklər.Bu halda belə tərəflər razılığa gəlməsələr iş məhkəməyə göndərilir.Artıq burda valideyinlər könüllü yox, məcburi aliment ödəyəcəklər.

Azərbaycan Respublikasının Qanunvericiliyinə əsasən,əgər valideyin uşağa aliment ödəməkdən imtina edirsə o zaman aliment məhkəməyə müraciyət edilən vaxtdan həmin valideynin əmək haqqından tutulur.Aliment ödəmək haqqda saaziş yazılı formada bağlanılır və notarial qaydada təsdiq olunur.Məhkəmə tərəfindən aliment bu miqdarda tutulur: 1 uşağa görə—qazancın və (və ya) valideynlərin başqa gəlirlərinin dörddə bir hissəsi; 2 uşağa görə—qazancın (başqa gəlirlərin) üçdə bir hissəsi; 3 və daha çox uşağa görə—qazancın (başqa gəlirlərin) yarısı.Bu payların miqdarı məhkəmə tərəfindən tərəflərin ailə və maddi vəziyyəti, eləcə də diqqətəlayiq olan başqa hallar nəzərə alınmaqla azaldıla və artırıla bilər.

Əgər valideyinlər arasında aliment ödəmək haqqda saaziş yoxdursa,əgər valideyinlər və ya onlardan biri uşağı saxlamaqdan imtina edirsə və məhkəməyə bu haqqdaa heç bir şikayət edilməyibsə,bu halda müvafiq icra hakimiyyəti orqanı yetkinlik yaşına çatmamış uşaqlara alimentin ödənilməsi haqqda məhkəməyə iddia ərizəsi verə bilər.Saazişdə göstərilən alimentin miqdarı və ya məhkəmənin qərarı ilə müəyyən olunmuş alimentin miqdarı valədeynin əmək haqqından və ya başqa gəlirlərindən tutulur.Valideynin çalışdığı təşkilatın administrasiyası onun maaşından hər ay aliment tutmalıdı və bunu maaş verilənnən sonra 3 gün ərzində tələb olunan yerə verməlidi.Əgər bu vəsait kifayət eləmirsə,o zaman bu tələb aliment ödəməli olan valideynin əmlakına yönəldilməlidir.Aliment öhdəlikləri bu hallarda dayandırılır:valideynlərdən biri ölərsə;saazişin vaxtı dolarsa;övlad yetkinlik yaşına çatarsa və ya yetkinlik yaşına çatmamış övlad tam əmək qabiliyyətli olarsa;əmək qabiliyyəti olmayan və ya ailə qurmağa ehtiyacı olan valideyin yenidən ailə qurarsa.Digər hallarda aliment ödəməyən şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunurlar.

Yayın ilk günü-1 iyun Uşaqların Beynəlxalq Müdafiəsi günüdür.Bu gün uşaqların hüquqlarını yada salıb onların pozulması ilə mübarizə aparmalıyıq.Pis səslənsədə,bəzən uşaqları elə öz valideynlərindən qorumaq lazımdı.Boşandıqdan sonra atanın aliment ödəməməsi ana və övladın əsas probleminə çevrilir.Keçmiş həyat yoldaşları övladlarına aliment ödəməmək məqsədi ilə hər cür yola əl atırlar-məhkəməyə çox az maaş aldıqları haqqda və ya ümumiyyətlə işləmədikləri haqqda saxta sənəd təqdim edirlər.Kişilər keçmiş həyat yoldaşlarına zərər vurmaq məqsədi ilə aliment ödəmirlər.Qadınlar isə,öz növbəsində,övladını atası ilə görüşdürməməklə onlara zərər vururlar.Ancaq bütün bu hallar baş verdikdə ən çox zərər görən üşağın özü olur.

Mənim fikrimcə,aliment ödəməyən kişilərə qarşı ciddi tədbirlər görülməlidir və bu tədbirlər Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi tərəfindən təşkil olunmalıdır,əmlakın müsadirəsindən başlayaraq belə ataların müəyyən müddətə azadlıqdan məhrum etməyə qədər.Ancaq dövlət bu cür sərt tədbirlərdən qaçıb alimenti elə özü ödəyə bilər,sonra isə həmin məbləği atalardan faizlə geri ala bilər.Bu halda atalar addım atmamışdan qabaq on dəfə fikirləşib qərar verəcəklər-pul vəsaitini kimə ödəmək xeyir edəcək-dövlətə yoxsa övladlarına.

 

Müəllif: Məmmədova Aygün